Polska do 12.01.2023 musi dokonać transpozycji Nowej Dyrektywy Wodnej (DWDn) * do prawa lokalnego. Wśród wymagań postawionych przez nowe prawo znajdziemy przede wszystkim: zapewnienie dostępu do bezpiecznej wody wszystkim mieszkańcom, ograniczanie strat wody, ocenę i zarządzanie ryzykiem w całym łańcuchu dostaw, zapewnienie bezpieczeństwa materiałów i chemikaliów kontaktujących się z wodą do picia, monitoring nowych substancji w wodzie i obowiązek informowania społeczeństwa o jakości wody.

Program Inwestycyjny w zakresie poprawy jakości i ograniczenia strat wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi to dokument, który w naszym kraju powstał po raz pierwszy i określa wszystko, co musi się wydarzyć, by postulaty DWDn mogły być zrealizowane. Inwestycje i przedsięwzięcia, zawierające się w programie, będą mogły ubiegać się o dofinansowanie ze środków Unii Europejskiej w ramach nowej perspektywy finansowej. Program szacuje koszty inwestycji i priorytety inwestycyjne. W tekście pokazujemy podsumowanie najważniejszych ustaleń z dokumentu, cytując wybrane fragmenty dokumentu..

*Dyrektywa Parlamentu i Rady w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia 2020/2184

Kategorie i priorytety inwestycyjne

Tabela poniżej przedstawia zebrane potrzeby, uszeregowane w 14 kategorii, z przyznaną im wagą dotyczącą pilności.

Spójrzmy bliżej na najważniejsze obszary – jakie działania wchodzą w poszczególne kategorie.

1. Inwestycje w zasobooszczędność

Są to: działania inwestycyjne ograniczające energochłonność, działania inwestycyjne ograniczające zużycie wody oraz wykorzystanie odnawialnych źródeł energii.

(Warto dodać, że sektor wodociągów i kanalizacji jest sektorem energochłonnym zużywającym około 1% całkowitej krajowej konsumpcji energii elektrycznej. Według danych IGWP średnie zużycie energii na pobór i uzdatnianie wody wynosi 0,46 kWh/m3 , a na dystrybucję 0,19 kWh/m3.)

2. Inwestycje w sieć dystrybucyjną (mają wpływ na zasoboszczędność)

Są to: budowa i modernizacja sieci wodociągowych wraz ze zbiornikami magazynującymi i niezbędnym wyposażeniem oraz budowa, modernizacja i wyposażenie systemów zabezpieczenia fizycznego (monitoring wizyjny obiektów, sygnalizatory).

3. Wiedza – jak podnieść stan wiedzy?

Propozycje to: Szkolenia i certyfikacja pracowników, dostawców wody i organów nadzorujących; wsparcie edukacji na poziomie kompetencji zawodowych ; działania edukacyjne wspierające wiedzę o wodzie dla różnych grup – konsumenci, dzieci i młodzież, studenci; działania wspierające poprawę komunikacji z odbiorcami usług i przekazywania informacji z wykorzystaniem nowoczesnych narzędzi informatycznych.

4. Krajowa Baza Danych

Chodzi o działania w obszarze monitorowania incydentów, jakości wody, dostępności wody i budowy bazy dla dostawców wody, laboratoriów, organów kontrolnych i konsumentów (z różnymi poziomami dostępności). Istotą Krajowej Bazy Danych jest opracowanie platformy relacyjnych baz danych, zbierającej w jednym miejscu wszelkie dane i informacje niezbędne do analizy i oceny stanu funkcjonowania Systemów Zaopatrzenia w Wodę, poziomu ich ekonomicznej eksploatacji oraz oceny zagrożeń dla zdrowia publicznego.

Ile to będzie kosztować? Skąd branża wod-kan ma brać pieniądze?

Nowe wymagania generują potrzeby finansowe oszacowane na 44 mld zł. Budżet ten obejmuje głównie działania, za które odpowiedzialne będą samorządy i PWiK.

Finansowanie sektora wodociągów – piszą autorzy dokumentu – powinno opierać się o model 3T. Najważniejszym celem powinno być pozyskiwanie finansowania bezzwrotnego, które uzupełniane będzie przez finansowanie zwrotne na preferencyjnych warunkach. Zarówno w przypadku przedsiębiorstw jak i gmin zwiększenie finansowania zwrotnego będzie wpływało na możliwości zaciągania dalszych zobowiązań. W większości województw wskaźnik wydatków JST (Jednostki Samorządu Terytorialnego) na obsługę zadłużenia wzrasta.

Rekomenduje się rozpatrzenie możliwości wprowadzenia instrumentów finansowych dotacyjnych i poręczeń na wkład własny do inwestycji w przypadku gmin o najgorszej sytuacji finansowej. Istnieje potrzeba wsparcia merytorycznego i finansowego małych gmin o niskich dochodach, nieposiadających środków finansowych na korzystanie ze wsparcia eksperckiego.

Taryfy. Jaki jest potencjał podnoszenia taryf?

Działania wymagają finansowania, które w większości powinno pochodzić ze środków pozataryfowych, gdyż analizy wykonane na potrzeby Programu wskazują na niski potencjał podniesienia taryf – piszą autorzy dokumentu. Potencjał podnoszenia taryf jest bardzo zróżnicowany w zależności od sytuacji gmin. Gminy mniejsze, wiejskie oraz na południowym wschodzie kraju wykazują mniejszą samodzielność finansową. Znaczna część gmin w Polsce, zwłaszcza tych uboższych, może mieć problemy z zaciąganiem kolejnych zobowiązań na inwestycje oraz z zapewnieniem wkładu własnego.

Kondycja finansowa przedsiębiorstw jest zróżnicowana, mniejsze podmioty mają mniej stabilną sytuację finansową. Niska rentowność działalności wodociągowej powoduje, że akumulacja wystarczającego kapitału na nowe inwestycje jest słaba.

W rosnącej grupie gmin potencjał podnoszenia taryf jest ograniczony ze względu na ryzyko przekroczenia progu dostępności cenowej wody (1% dochodu rozporządzalnego) – piszą autorzy dokumentu. Dlatego rekomenduje się wprowadzenie instrumentów ochronnych przed ubóstwem wodnym dla grup najuboższych.

Z ciekawostek, na wykresie można sprawdzić, jak wygląda finansowanie z taryf kontra zewnętrzne w Polsce na tle innych krajów UE.

Kto ma najwięcej potrzeb?

Tabela wskazuje, że zapotrzebowanie na inwestycje z podziałem na ich krytyczność dotyczy całego kraju, przy czym najwyższe wskazują województwa: małopolskie, opolskie, podkarpackie, świętokrzyskie i lubelskie.

Szczegółowa analiza w odniesieniu do wielkości gmin wykazała największe straty wody w gminach poniżej 10 tysięcy mieszkańców.

Z analizy wynika, że właśnie one potrzebują największego wsparcia merytorycznego i finansowego w zakresie ograniczania strat wody. Związane jest to z faktem – piszą autorzy dokumentu – że na obszarach wiejskich długość sieci wodociągowej w przeliczeniu na mieszkańca lub powierzchnię jest większa niż w miastach. Ponadto małe wodociągi (dostarczające do 1 tys. m3 wody na dobę) rzadko wyposażone są w systemy monitorowania wielkości przepływów wody. Wycieki wody są więc wykrywane zdecydowanie później niż w dużych wodociągach.

Jak ograniczać straty wody?

Redukcja pozostałych strat wody obejmuje:

• bilansowanie wody w zamkniętych strefach w celu poszukiwania wycieków; bazą wyjściową do takich analiz jest budowanie bilansu opartego na systemach stacjonarnych oraz pomiarach w obrębie wydzielonych obszarów zasilania sieci wodociągowej (District Metered Area – DMA);
•  odpowiedni dobór oraz wymiana wodomierzy; instalowanie wodomierzy ze zdalnym odczytem, które umożliwiają odczyt dla określonego obszaru w tym samym momencie, co w połączeniu z bilansowaniem stref pozwala na detekcje wycieków;
• weryfikacja systemu bilingowego w celu poszukiwania kradzieży i nietypowego zużycia;
• budowanie systemów informatycznych: modeli sieci wodociągowej, systemów eksploracji danych będących wspomaganiem analiz zużycia, modelowania przepływu i bilansowania wody w sieci;
• wykorzystanie narzędzi do detekcji wycieków (np. sonary);
• współpraca z innymi interesariuszami, którzy mogą mieć wpływ na sieć wodociągową (prace prowadzone na terenie miasta, zmiana organizacji ruchu itp.).

Należy także mieć na uwadze możliwości wykorzystania wody opadowej oraz odzysku wody. Dotyczy to zarówno dostawców wody, jak i odbiorców.

Rola technologii cyfrowych w ograniczaniu strat wody

Przedsiębiorstwa wodociągowe wprowadzają wiele rozwiązań IT mających na celu podnoszenie efektywności usług. Są to modele cyfrowe sieci wodociągowej, systemy zdalnego sterowania czy automatycznego monitoringu.

Konieczność wdrażania technologii cyfrowych związana jest także z problemem rozliczeń ryczałtowych – dodają autorzy raportu. Konieczne jest eliminowanie tego typu rozliczeń, gdyż mają negatywny wymiar społeczny oraz wpływają istotnie na błąd szacowania ilości wody niesprzedanej. Według danych IGWP odbiorcy rozliczający się ryczałtem stanowią aż 5,2% odbiorców przedsiębiorstw małych i 0,6% przedsiębiorstw większych.

—————————-

Artykuł bazuje na cytatach z dokumentu „Program Inwestycyjny w zakresie poprawy jakości i ograniczenia strat wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi”. Całość dostępna jest na stronie Ministerstwa Infrastruktury: Przyjęto „Program Inwestycyjny w zakresie poprawy jakości i ograniczenia strat wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi” – Ministerstwo Infrastruktury – Portal Gov.pl (www.gov.pl)